Cumhuriyet Döneminde Sındırgı’nın İçme Suyu Hikayesi

Osmanlı dönemi ve Cumhuriyetin ilk yıllarında Sındırgı’nın içme suyu ihtiyacı, kuyu ve çevre tepelerden künklerle suyu getirilen mahalle çeşmeleri ile sağlanmıştır. Camikebir mahallesinin mezarlık bölgesinde yapılan inşaat kazılarında Bağlariçi’ne doğru giden eski künk isale hatları tespit edilmiştir. Eski Hamamın suyunun da Yaylacık ve Bağlariçi bölgelerinden geldiği rivayet edilir.

Cumhuriyet döneminde Sındırgı’ da bilinen bazı çeşmeler;
1) Cami çeşmeleri (Koca Cami, Küçük Cami ve Rızaiye Camisi kuyusu)
2) Tek Kanatın evindeki su dağarı
2) Hanife Çeşmesi (Dibek taşının alt tarafındaki çeşme (şebeke) vardır.
3) Kültür Caddesinden Küçük Camiye doğru ayrılan yolun köşesindeki çeşme
4) Ümmiye Çeşmesi (Orman binasının yanındaki çeşme)
4) Musalla çeşmesi (Örslerin evlerinin önündeki çeşme)
5) Eski Kilisenin dereye bakan duvarındaki çeşme,
6) Eski balık pazarındaki çeşme (Akhisar köprüsü tarafında Ahmet Dermenlerin evinin önü)
9) Arabacıların evinin önündeki çeşme Akhisar köprüsünün batı tarafında)
10) Laz Seferin evinin önündeki çeşme (Hasan Kaya Ticaretin önü)
7) Uzun oluklu çeşme (Harmanlık Dörtyol kavşağında Yeşilli Camisi tarafındaki Çeşme)
8)Ayanoğlu çeşmesi (Yeşilli ve Koca cami yolunun mezarlık kavşağındaki çeşme)
11) Emin Ağanın evinin önündeki çeşme (Kurtuluş okulu tarafında)
11) Taştepe Acem çeşmesi,
12) Taştepe Abbas çeşmesi
13)Taştepe Çınar altı çeşmesi
14) Taştepe Ali Kına Çeşmesi (şebeke),
15) Yazılı kavak harman yeri çeşmesi
15) Demirci Gıttırılerin çeşmesi (Yazılı kavak yolu)
16) Hanife çeşmesi (Orman deposunun ova tarafında) Tatlı su
17) Panayır çeşmesi (Hayvan pazarı-Yeni Sanayi Sitesi)

Düvertepeli İsmail Kara’nın anlattığına göre “Çocukluk ve gençlik yıllarında Rızaiye Camisinin altından mezarlık çevresi ile Harmanlık bölgesindeki bahçeleri sulayan bir su arkı geçer. Ark, Ilıcalı deresinde tutulan bentte bağlıdır. O günlerde Rızaiye Mahallesinde ihtiyacı karşılayacak çeşme ve kuyu bulunmadığı için mahalleli kullanma suyu ihtiyacını bu arktan karşılar. Rızaiye Camisin hemen altında Ali Efendinin bir kuyusu vardır ama suyu acı olduğu için mahalleli bu kuyuyu hiç kullanmaz…”

Osmanlı ve Cumhuriyetin ilk dönemlerinde şehir merkezindeki evlerin birçoğunun bahçelerinde artezyen kuyuları vardır. Aynı dönemde Dibek taşı kuyusu, Akasyalar kahvesinin karşısındaki kuyu, Park kahvehanesinin önündeki kuyu sokak kuyularından birkaçıdır.
Sındırgı’da hane sayısı artıkça yeni su kaynaklarına doğru isale hattı döşeme çalışmaları da yapılmıştır. Sındırgının içme suyu isale hatlarının bilenen tarihi ise şöyledir.

• Cumhuriyet döneminde ilk kez kapsamlı isale hattı 1945 yılında Yaylacık altındaki bir kaynağa döşenmiştir. Bugünkü su depolarının hemen altına da küçük bir su deposu yapılır. Su deposu Sınıf Öğretmeni Ali Osman Eroğlu’nun tarlasına inşa edilir. Bu isale hattından su, künkler ile Rızaiye Köprüsünün Kültür Caddesindeki ayağının kenarında bulunan iki metre yükseklikteki su dağarına (dağıtım merkezine) akıyordu. Dağıtım merkezinde su, alttan üste doğru künklerin içinden yükselerek üstteki dağardan dört künge bölünüyordu. Dağardan dağılan su, künkler vasıtasıyla mahalle çeşmelerine ulaşıyordu. Dağıtım merkezinden sonra şebekede belli aralıklarla su dağarları bırakılmıştır. Mahallelinin su almak için bu dağarları da kullandığı anlatılır.

• 1950 yerel seçimleri sonrasında yeniden belediye başkanı seçilen Şükrü Çavdaroğlu döneminde 1950 – 1951 yıllarında künk boruların yerine pik (dökme demir) borular döşenmiştir. İsale hattında pik borularının birleşim yerlerine Koca Usta Talat Yosun ve Kavcarlı İsmail kurşun dökerek kalafat atmışlardır. İsale hattının hafriyat çalışmalarında Sındırgılı ameleler çalıştırılmıştır. Düvertepeli İsmail Kara’da (1930) askere gitmeden önce isale hattında çalışan amelelerden biridir. Bu çalışma kapsamında Yaylacık kaynağının altına büyük bir su deposu ve mahalle çeşmelerine yenileri eklenmiştir. Su deposu Sınıf Öğretmeni Ali Osman Eroğlu’nun hibe ettiği başka bir tarlasına inşa edilmiştir.

• Taştepe su deposu ve İsale hattı Pürsünler Köyü Kayış (Gatçı) mevkiindeki Gevur Damı ve Kasap Mumarı çevresindeki iki kaynaktan beslenir. Su deposu ve İsale hattının ne zaman yapıldığı ile ilgili kesin bir bilgi bulunmaktadır. Işıklarlı Ali Osman Eren’in(1930) ifade ettiğine göre, 1955 yılında Çavdaroğlu’na geldiğinde Taştepe Su Deposu da vardır. Hacaptılı Ahmet Yılmaz (1936) askerden geldikten hemen sonra Çavdaroğlu’nda bir ev satın alır ve Sındırgı’ya yerleşir. Ona göre de Çavdaroğlun’a taşındığında Taştepe su deposu ve şebeke çeşmeleri vardır. Hacaptılı Ahmet Yılmaz o yılları şöyle anlatmakta; “Çavdaroğlu Mahallesinde şebekeye bağlı üç beş mahalle çeşmesinden sabah akşam birer saat su aktığı için kadınlar, çeşme önlerinde uzun kuyruklarda saatlerce kovalarını doldurmak için beklerdi.”

Çavdaroğlu tarafında ilk yapılaşma 1940’ların başlarında Kürtler Mahallesiyle başlarken yoğun yapılaşma faaliyeti ise belediyenin de teşviki ile 1950’den hemen sonra başlar. Taştepe su deposu, bulunduğu yer itibariyle Çavdaroğlu mahallesinin 1950’den sonra yapılan bölümünün su ihtiyacını karşılamaya yönelik yapıldığını izlenimini veriyor. Su deposu ve isale hattının ne zaman yapıldığı tam olarak bilinmemekle birlikte, 1950-1952 arasında Sındırgı’da yapılan su şebekesi çalışmaları esnasında yapılmış olmalıdır.

1973-1977 tarihleri arasında Belediye Başkalığı yapan Sezen Kadıoğlu döneminde, su deposunda köpek ölüsü bulunur. Depo belli bir süre temizlenmek için kullanılmaz. Temizlendiği düşünüldükten sonra depo suyundan numune alınır. Alınan numune üzerinde yapılan tetkiklerde suyun insan sağlığına zararlı olduğu anlaşılır. Depo ve isale hattı o tarihten sonra Sındırgı içme suyu şebekesinden çıkartılır.

2008 yılında Sındırgı Belediyesi Atatürk stadını çimlendirilince Taştepe su deposunun suyunu çimlerin sulanmasında kullanmak ister. Mahalleli deponun suyunu bahçelerinde kullandığı için vermek istemezler. Dönemin Belediye Başkanı Ekrem Yavas’a suyu bahçelerinde kullandıklarını belirtirler ve Başkanda kaynağını temizleyelim ve ortak kullanalım der. Belediye ekipleri ve mahalleli kunduz bağlayan boruları temizlemek için ortak çalışırlar. Çalışanlar arasında mahalleden Atasay Gül’de (1951) vardır. Çalışanlar, Gök çeşmeden yukarıda iki beton büz hattı olduğunu ve Kasap Mumarı tarafından gelen büzün kuruduğunu fark ederler. İki büzün birleştiği kaptajdan sonra otuz kırk metrelik bölümde eski toprak künklerin döşendiği bir hat vardır. Su deposuna kadar olan kısım ise plastik borulardan oluşmaktadır.. İsale hattının bir bölümünün eski toprak künklerden oluşması, hattın daha eski dönemlerde de kullanıldığına işaret ediyor olabilir. Kaynaklarda yeterli su olmadığı görülünce çalışma durdurulur.

• Emendere HES’ de elektrik üretimi Sındırgı’nın 1967 yılında Ulusal Elektrik Ağı İnterkon’a bağlanmasıyla durdurulmuştur. Dönemin Belediye Başkanı Nevzat Savaş Emendere kaplıcasındaki kaynak suyun bir kısmını içme suyu olarak Sındırgı’ya götürmek ister. Emendere ve Pürsünler köylüleri kaynak suyunu sulamada kullandıklarından dolayı vermek istemezler. Bunun sonucu olarak belediye çalışanları ile köylüler arasında büyük bir kavga çıkar. Duruma acilen valilik ve kaymakamlık el koyar ve yapılan protokol ile su üçe taksim edilir. Sındırgı içme suyu problemi de o günler için çözülür. Emendere kaplıca suyunun Sındırgı’ya ulaşmasından sonra da binalara şebeke suyu bağlanmasına da başlanır. Bu dönemde Yaylacık tarafına yeni bir su deposu daha inşa edilir.

• 1973 yerel seçimlerinin propaganda gündemi de susuzluktur. Bir önceki dönemde Emendere Kaplıcası kaynağından su getirilmesine rağmen Sındırgı yerel seçimlere susuzluk problemi ile gider. Seçim sonunda Sezen Kadıoğlu ipi göğüslerken on yıllık Nevzat Savaş dönemi de sona erer. Merkez sağ, 1950 yılından sonra ilk kez bir yerel seçimi kazanır.

•, 1980’li yılların başına kadar at arabası tankeriyle Ozan suyunu satan meşhur sakaları da vardır. Sındırgılılar genellikle tatlı su ihtiyaçlarını Sucu Abdullah Cici ve Sucu Neşet gibi sakalardan karşılamışlardır.

• 1984 Yerel Seçimiyle SODEP’li Dr. Ahmet Demir belediye başkanı seçilir. Kışla kırına bir park yapmak da ilk icraatlarından biri olmuştur. Parkın su ihtiyacını karşılayabilmek için bugün Girginler Petrolün doğu tarafındaki Ilıcalı deresine bir sondaj kuyusu açtırır. Kuyunun suyu da Kışla Tepesine yeni yapılan depoya aktarılır. O dönemde çevredeki bazı evler de su kesintileri esnasında deponun suyundan yararlanır. Kuyu belli bir süre sonra kuruyunca depoya aktarılamayınca depo ve isale hattı iptal edilmiştir. Bu dönemde de önceki dönemlerde olduğu gibi Sındırgı da yine su sıkıntısı çekilmektedir. Su günün belli zaman dilimlerinde şehrin belli bölgelerine verilmektedir. Su, gündüz şehir merkezine, akşamüstünden geceye kadar beş-altı saat Çavdaroğlu Mahallesine akıtılır. 1989 Yerel Seçimleri, içme suyu tartışmalarının ayyuka çıktığı bir dönemde yapılmıştır. Seçim öncesi Sındırgı’nın Çavdaroğlu Mahallesi başta olmak üzere şehrin tamamında su kesintileri yaşanmaktadır. CHP üyesi olan Kemal Özdemir, Çavdaroğlu mahallesinde inşaat yaptırmaktadır ve olayın olduğu günün ertesinde inşaatına beton attıracaktır. Belediye başkanından o gün akşama kadar suyun Çavdaroğlu’na akıtmasını ister. Başkanda bunu yapamayacağını kendisinin sulama kanalından tankerle su temin etmesini söyler. Başkan ve Kemal Bey arasında geçen bu diyalog bir anda fısıltı gazeteleri ile şebekede su yoksa sulama kanalından su için sözüne dönüşür ve vatandaş arasında hızla yayılır. O günlerde Çavdaroğlu Mahallesi kadınları su kesintileri yüzünden Sındırgı’da ilk kadın eylemini ellerinde kova ve tencerelerle belediye önünde gerçekleştirirler. Susuzluk, Doğru Yol Partisi belediye başkan adayı Mustafa Bakkal’ın en önemli seçim argümanı haline gelir.

• Mustafa Bakkal belediye başkanı seçildikten hemen sonra Simav Çayı’nın Koca köprü güzergahında açtırdığı sondaj kuyusundan çıkarılan suyu yeni döşenen isale hattıyla şehrin su deposuna pompalar. Sondaj derin olmadığı için çayda sel akıntısı olduğu zamanlarda şebeke suyu da bulanık akmaya başlar. Bu dönemde yine Yaylacık mevkiine yeni bir su deposu inşa edilmiş ve Çavdaroğlu mahallesine yeni isale hattı döşenmiştir. Döşenen ishale hattında asbestli borular kullanılmıştır. Emendere kaplıcasına yeni bir isale hattı döşenmek istenmiş ve Emendere muhtarı ile görüşülmüş fakat Muhtar ikinci isale hattına izin verirsem köylüler ile problem yaşarım, onun yerine mevcut hattı biraz daha kalın boruyla değiştirin der. Mevcut boruya akan su miktarını saniyede iki litreye çıkarılması konusunda muhtarla anlaşarak isale hattının taşıdığı su miktarı arttırılır.

• 1999 Yerel Seçimleri propaganda sürecinde Sındırgı, radyasyonlu içme suyunun kanser vakalarını artırdığı iddiası ile ulusal televizyonların haber programlarına konu olur. Dönemi Cumhuriyet Halk Partisi Belediye Başkan adayı Fikret Çiğdem temiz içme suyu vaadi ile halkın karşısına çıkar. Fikret Başkan seçimi kazandıktan sonrada vaadini gerçekleştirmek için Karagür Köyü civarında sondaj kuyusu açtırır ve isale hattını döşer. Ayrıca, yeni bir su deposunu da inşa ettirir. Karagür Sondaj Kuyusundan su Sındırgı’ya pompalanmaya başlayınca Emendere Kaplıcasından gelen suyun kullanımına son verilir. Lakin içme suyu tartışmaları Fikret Çiğdem Başkan döneminde de devam eder. Karagür Sondajındaki suyu taşıyan borular da tıpkı Emendere kaynağı ve Çavdaroğlu isale hattındaki borular gibi asbestlidir. Sondaj kuyusunun elektrik sarfiyatı belediye bütçesini olumsuz etkilemesi ve sık sık sondaj kuyusunu besleyen elektrik hattında elektrik kesintilerinin olması yeniden Emendere kaynağının kullanılmasına neden olmuştur. İçme suyunun sağlıksız olduğu algısı vatandaşların çevre köylerdeki tatlı su kaynaklarından damacanalarla evlerine su taşımalarına neden olmuştur.

• 2004 Yerel Seçimlerinden sonra Belediye Başkanı olan Ekrem Yavaş döneminde şehrin isale hatlarından bir kısmı yenilenmiştir. Sondaj kuyularından su getirilmesi belediyeye ek külfet getirdiği için ilk önce Yaylacıkta yeni bir kaynak bulunmuş ve eski kaynağın gerizleri temizlenerek depoya gelen su miktarı artırılmıştır. Bu dönemde Emendere Kaplıcası kaynağı isale hattındaki asbestli borular daha kalın plastik borularla değiştirilerek kaynaktan şehre akıtılan su miktarı da arttırılır. Özel İdarenin Çaygören Köyü için açtığı sondaj kuyusundan fazla gelen su Çaygören su deposu yanından Sındırgı şebekesine bağlanır. Yine aynı dönemde Menet kırındaki Ozan Suyu, Hastane önündeki çeşmeye bağlanır.

• 2009 Seçimleri sonrası Belediye Başkanlığını kazanan Özgür Ertuğrul döneminde Sındırgılı vatandaşların damacanalarını devamlı çevredeki köylerden doldurmak için zahmet çekmemeleri ve o kaynaklardan su getirecek araçları olmayan vatandaşlar için Sındırgı mahallelerine Tatlı su çeşmeleri yapılması kararlaştırılır. Dönemin Kaymakamı Hüseyin Çelik Beyin yardımları ile Kertil Köyünün alt bölümünde bir kaynak bulunur. Kaynak, Kertil ve Cüneyt Köyleri arasında ihtilaflı bölgededir. Suyu köylüler vermek istemeyince Kaymakam Bey köylüleri ikna eder ve tatlı suyun Sındırgıya getiriliş macerasının diğer bölümüne geçilir. Sındırgı Kaymakamlığı kaynağın bulunmasını, İsale hattının yapım işini Sındırgı belediyesi, ekonomik maliyetini ise Sarraf Ali Aydemir üstlenir. Tatlı su projesi kapsamında kaynakta bir kaptaj, Kocakonak Mahallesi üstünde bir su deposu ve bazı mahallelerde çeşmeler (7 çeşme) yapılmıştır. Başkan Özgür Ertuğrul, döneminde cazibe ile akacak olan su kaynakları üzerinde çalışmalar yapılmış ve Işıklar Köyü arazisinden şehre su getirmek istenir lakin bu proje görev süresi içinde hayata geçiremez. Bu dönemde Çaygören sondajından cazibeyle gelen su Çaygören yolunun yapımı sırasında isale hattının zarar görmesinden dolayı kesilmiştir.

• 2014 Yerel Seçimleri ile beraber Balıkesir büyükşehir olunca Sındırgı’daki bütün içme suyu ve kanalizasyon şebekeleri BASKİ hizmet alanına devredilir. Bu dönemde BASKİ şehir merkezinin su ve kanalizasyon şebekesinin bazı bölümlerini yenilerken bazı bölümlerine de yeni eklemeler yapmıştır. Yaylacık bölgesine birde yeni bir su deposu inşa edilmiştir. Bu dönemde inşa edilen II. TOKİ konutlarının su ihtiyacı için I. TOKİ’nin hemen yanına bir sondaj kuyusu da açılmıştır.

SU DEPOLARI
1. Birinci Yaylacık su deposu (1945), bugün kalıntısı yok
2. İkinci Yaylacık su deposu (1952), su depolarından şehre en yakın olanı
3. Üçüncü Yaylacık su deposu (1967), su depolarından şehre ikinci yakın olanı
4. Taştepe Su deposu ( 1951/1952)
5. Dördüncü Yaylacık su deposu (1990), su depolarından şehre üçüncü yakın olanı
6. Beşinci Yaylacık su deposu (2000), su depolarından şehre en uzak olan
7. Ozan suyu deposu (2008)
8. Kocakonak tatlı su deposu (2012)
9. Altıncı Yaylacık su deposu (2018), dördüncü ve beşinci depolar arasında olan

İÇME SUYU İSALE HATLARI
1. Birinci Yaylacık kaynağı isale hattı
2. Pürsünler Kayışlı mevkisi kaynağı ve isale hattı
3. Emendere Kaplıca kaynağı isale hattı
4. Koca Köprü sondajı isale hattı
5. Karagür sondajı isale hattı
6. İkinci Yaylacık kaynağı isale hattı
7. Ozan tatlı su kaynağı isale hattı
8. Çaygören sondajı isale hattı isale hattı
9. Kertil tatlı su isale hattı

KAYNAKÇA :
1. Nahit Boz (1925)
2. İsmail KARA (1932)
2. İsmail ACAR (1936)
3. Dr. Ahmet DEMİR
4. Sevinç GÜRLEK (1967)
5. Ali Osman EREN (1930)
6. Ahmet YILMAZ (1936)
7. Mehmet BULUŞ (1944)
8. Atasay GÜL (1951)